Thực trạng ô nhiễm tại Hà Nội luôn ở mức cao gấp 26 lần mức khuyến nghị của WHO. Ảnh: Hương Trà
Hiện nay, Hà Nội lọt top 2 thành phố ô nhiễm nhất thế giới, chỉ số chất lượng không khí (AQI) đã tăng vọt lên mức 200. Khu vực Nguyễn Văn Cừ và Đại học Bách khoa Hà Nội đều ở ngưỡng tím, riêng tại Đại học Bách khoa Hà Nội ghi nhận mức AQI nguy hiểm lên tới 275, cho thấy điều kiện không khí độc hại. Tình trạng này đặt ra mối lo ngại nghiêm trọng khi Hà Nội liên tục nằm trong top 10 thành phố ô nhiễm nhất toàn cầu, ngay cả vào cuối tuần khi lưu lượng giao thông giảm.
Dữ liệu gần đây cho thấy một thực trạng đáng lo ngại. Nồng độ bụi mịn PM2.5 đã đạt mức 130 µg/m³ cao gấp 26 lần (mức tím - không tốt cho sức khoẻ), điều này cực kỳ nghiêm trọng vì cao hơn khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Thành phố đã trải qua bốn đợt ô nhiễm nghiêm trọng trong năm 2024. Giai đoạn ô nhiễm ở ngưỡng nghiêm trọng kéo dài từ tháng 10 đến tháng 3 (từ mùa Thu - Đông). Những mức độ ô nhiễm không khí nguy hiểm này gây ra rủi ro sức khỏe lớn cho người dân, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh đường hô hấp như viêm phổi và hen suyễn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.
Mùa đông khiến nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội tăng cao nguy hiểm do điều kiện không khí tù đọng. Các điểm theo dõi giao thông ghi nhận nồng độ PM2.5 trung bình hàng năm là 49 μg/m³, trong khi các khu vực đô thị nói chung là 46 μg/m³. Đây là một vấn đề nghiêm trọng vì các mức này vượt quá tiêu chuẩn quốc gia của Việt Nam (25 μg/m³) và cao gấp khoảng 9 lần so với giới hạn khuyến cáo năm 2021 của WHO (5 μg/m³).
Các số liệu từ năm 2022 - 2023 cho thấy mức PM2.5 trung bình tại Hà Nội dao động từ 26 - 52 μg/m³, vượt tiêu chuẩn quốc gia từ 1,1 đến 2,1 lần. Vào những ngày ô nhiễm nặng nhất, nồng độ PM2.5 có thể tăng vọt lên 80 - 130 μg/m³, tức là cao gấp 16–26 lần so với khuyến cáo của WHO.
Những ngày gần đây, Hà Nội thường xuyên rơi vào vùng "đỏ" và "nâu". Một số khu vực thuộc quận Hoàn Kiếm và Tây Hồ đã ghi nhận chỉ số AQI trên 300, được xếp vào loại "rất không tốt cho sức khỏe". Tình hình trở nên đặc biệt đáng lo ngại tại trạm Minh Khai (quận Bắc Từ Liêm), nơi chỉ số AQI vào buổi tối đã vượt ngưỡng 380, báo hiệu chất lượng không khí ở mức "nguy hại".
Chính phủ Việt Nam có kế hoạch lắp đặt thêm 113 trạm giám sát chất lượng không khí trên toàn quốc vào năm 2030. Những trạm mới này sẽ thực hiện giám sát chất lượng không khí hàng năm nhiều hơn từ 8 - 12 lần so với hiện tại, cung cấp dữ liệu quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và quản lý các vấn đề môi trường.
Vấn đề ô nhiễm không khí ở Hà Nội diễn ra theo chu kỳ và đạt đỉnh vào những tháng mùa đông. Điều này tạo nên một sự kết hợp nguy hiểm giữa rủi ro môi trường và sức khỏe đối với người dân thủ đô. Khác với những vấn đề mang tính mùa vụ khác, các chuyên gia ngày càng lo ngại về mô hình ô nhiễm không khí lặp lại theo chu kỳ đã được xác định rõ ràng này.
Trước thực trạng trên, Bộ Y tế khuyến cáo người dân nên giới hạn các hoạt động ngoài trời và thay vào đó nên tập trung làm việc trong nhà hoặc trì hoãn kế hoạch cho đến khi chất lượng không khí cải thiện. Ảnh: Hương Trà
Chất lượng không khí ở Hà Nội trở nên tồi tệ hơn đáng kể từ tháng 10 đến tháng 3. Nguyên nhân là do điều kiện thời tiết trong giai đoạn này khiến các chất ô nhiễm bị giữ lại gần mặt đất. Mùa không khí độc hại bắt đầu từ tháng 10 và kéo dài đến hết tháng 3. Người dân phải hít thở bầu không khí ô nhiễm trong nhiều tháng liên tục.
Gió mùa Đông Bắc làm xáo trộn thời tiết khu vực miền Bắc Việt Nam. Không khí lạnh nằm sát mặt đất trong khi không khí ấm lại ở phía trên – hiện tượng này gọi là nghịch nhiệt. Khi xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt, lớp nghịch nhiệt đóng vai trò như một "chiếc mũ" và dừng quá trình xáo trộn trong bầu khí quyển, khiến cho các chất ô nhiễm bị giữ lại trong môi trường không khí. Quá trình này làm nồng độ các chất ô nhiễm tăng cao khiến chất lượng môi trường không khí tại lớp gần bề mặt đất bị suy giảm, gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người (ĐH Tài nguyên và môi trường Hà Nội).
Mùa đông cũng có lượng mưa và gió ít hơn hẳn so với các mùa khác. Khi thiếu đi các yếu tố tự nhiên giúp "làm sạch" không khí như mưa và gió, các hạt bụi độc hại sẽ tồn tại lâu hơn trong không khí. Nghiên cứu cho thấy tình trạng ô nhiễm thường tồi tệ hơn ngay trước và sau các đợt không khí lạnh. Thời điểm ô nhiễm nghiêm trọng nhất là vào buổi tối và sáng sớm.
Ô nhiễm mùa đông trở nên rõ ràng khi tầm nhìn bị giảm mạnh. Vào tháng 2 năm 2024, sương mù dày đặc và không khí độc hại đã khiến gần 100 chuyến bay tại sân bay quốc tế Hà Nội bị hoãn hoặc chuyển hướng. Khói bụi dày khiến việc đi lại trở nên nguy hiểm và gây xáo trộn nghiêm trọng trong đời sống hàng ngày.
Vào những ngày tồi tệ nhất, chỉ số AQI đạt mức ô nhiễm "màu tím". Bụi mịn PM2.5 lan truyền mạnh khi trời không có mưa và ít gió, tạo ra lớp sương mù dày đặc bao trùm các ngày mùa đông ở thủ đô.
Chỉ số AQI mùa đông năm 2023 thường xuyên đạt mức 200 – một mức độ hoàn toàn không an toàn. Dù những khu đô thị đông đúc với lưu lượng giao thông lớn là nơi ô nhiễm nặng nhất, tình trạng này ảnh hưởng đến hầu hết các quận, huyện trong thành phố.
Khủng hoảng "ô nhiễm không khí" ở Hà Nội đặc biệt ảnh hưởng đến trẻ nhỏ. Nghiên cứu cho thấy, mỗi khi nồng độ PM10 và PM2.5 tăng thêm 10 μg/m³, nguy cơ nhập viện ở trẻ em tăng lần lượt 1,4% và 2,2%. Trẻ em có nguy cơ cao hơn vì hệ miễn dịch còn đang phát triển và nhịp thở nhanh hơn so với kích thước cơ thể.
Bên cạnh đó, người cao tuổi cũng chịu ảnh hưởng nặng nề. Nguy cơ nhập viện vì các vấn đề hô hấp tăng 2,1% với mỗi 10 μg/m³ tăng về mức ozone – trong khi ở trẻ em chỉ tăng 0,7%. Mùa đông làm tình hình trầm trọng hơn với trẻ em, khi nguy cơ nhập viện tăng đến 6,2% cho mỗi 10 μg/m³ ozone tăng thêm.
Ô nhiễm không khí hiện là nguyên nhân gây tử vong cho hơn 700.000 trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu mỗi năm, trở thành yếu tố nguy cơ tử vong lớn thứ hai trong nhóm tuổi này – chỉ sau suy dinh dưỡng. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 60.000 người tử vong do ô nhiễm không khí.Tình trạng "ô nhiễm không khí Hà Nội" không chỉ gây ra các vấn đề hô hấp tức thì mà còn để lại những tổn hại lâu dài đối với sức khỏe.
Khí thải từ phương tiện giao thông là nguồn gây ô nhiễm không khí lớn nhất ở Hà Nội. Ngành giao thông vận tải chiếm khoảng 30% tổng lượng bụi mịn phát thải của thành phố. Với khoảng 1,1 triệu ô tô và gần 7 triệu xe máy, tình trạng ô nhiễm trở nên nghiêm trọng hơn vào giờ cao điểm.
Hoạt động xây dựng ở TP. Hà Nội có hơn 1.000 công trình xây dựng và 36 dự án chung cư đang được triển khai, thải ra hơn 80.000 tấn bụi và khói mỗi năm. Hệ thống kiểm soát bụi yếu kém khiến tình hình tệ hơn.
Người dân Hà Nội giờ đây không còn xem các biện pháp bảo vệ sức khỏe là lựa chọn tùy ý, chúng đã trở thành nhu cầu thiết yếu hàng ngày do mức độ ô nhiễm không khí nguy hiểm. Để phòng ngừa ô nhiễm, người dân đã chủ động áp dụng nhiều cách để bảo vệ bản thân.
Máy lọc không khí đã chuyển từ một món đồ xa xỉ thành thiết bị thiết yếu trong nhiều gia đình ở Hà Nội. Hay những món đồ nhỏ mà có võ, người dân đã chuyển từ khẩu trang y tế thông thường sang các loại khẩu trang lọc bụi chuyên dụng. Các chuyên gia y tế khuyến cáo nên đeo khẩu trang lọc bụi mịn, đặc biệt khi bắt buộc phải ra ngoài trong điều kiện AQI "rất có hại cho sức khỏe".
Bộ Y tế khuyến cáo người dân nên giới hạn các hoạt động ngoài trời và thay vào đó nên tập trung làm việc trong nhà hoặc trì hoãn kế hoạch cho đến khi chất lượng không khí cải thiện. Hướng dẫn này đặc biệt nghiêm ngặt với các nhóm dễ bị tổn thương khi AQI ở mức "không tốt cho sức khỏe", bao gồm: trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi và người mắc bệnh hô hấp hoặc tim mạch.
Tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội là khủng hoảng sức khỏe cộng đồng không thể trì hoãn. Nếu chất lượng không khí được đưa về mức an toàn theo chuẩn WHO, thủ đô có thể giảm tới 4.760 ca tử vong sớm mỗi năm.
Sự bùng nổ đô thị thiếu quy hoạch môi trường đã để lại cái giá đắt. Hà Nội cần kết hợp chính sách quản lý mạnh mẽ, giải pháp công nghệ, và sự hợp tác từ người dân để cứu lấy không khí và cuộc sống của mình.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!