Mỗi năm, hàng trăm tỷ đồng được thu về từ các hoạt động khai thác khoáng sản tại nhiều địa phương. Tuy nhiên, nghịch lý đang diễn ra là: người dân sống ngay giữa các mỏ khoáng sản ấy lại không được hưởng lợi gì đáng kể. Đường sá xuống cấp, môi trường ô nhiễm, còn phí bảo vệ môi trường trích lại cho địa phương thì lại quá thấp không đủ nên sửa chữa hạ tầng. Từ ô nhiễm môi trường, cạn kiệt nguồn nước, đến hạ tầng xuống cấp nghiêm trọng. Hệ lụy đang đè nặng lên đời sống của hàng nghìn hộ dân ở vùng mỏ khoáng sản.
Tại nhiều địa phương, mức phí bảo vệ môi trường được trích lại cho xã chỉ chiếm khoảng 10-15% tổng thu. Trong khi hạ tầng xuống cấp nhanh, ngân sách lại không đủ để duy tu, sửa chữa. Dù không ít lần, chính quyền địa phương đã kiến nghị tăng mức trích lại phí môi trường và yêu cầu doanh nghiệp thực hiện cam kết hoàn nguyên môi trường sau khai thác, nhưng hiện vẫn chưa được giải quyết.
Bên cạnh đó, việc buông lỏng quản lý, giám sát đã khiến nhiều doanh nghiệp lợi dụng khai thác khoáng sản trái phép, khai thác vượt công suất thiết kế, gây thất thoát tài nguyên và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Trong năm 2024, tỉnh Nghệ An đã xử phạt 23 doanh nghiệp vi phạm trong khai thác khoáng sản, truy thu hơn 10 tỉ đồng. Trong đó có nhiều doanh nghiệp đã cố tình tái phạm nhiều lần gây bức xúc trong nhân dân.
Tài nguyên không phải là vô tận. Nếu chỉ chú trọng đến lợi ích trước mắt, mà xem nhẹ trách nhiệm tái tạo môi trường và nâng cao chất lượng sống cho người dân, thì hậu quả để lại sẽ vô cùng lớn.
Khoáng sản có thể mang lại nguồn thu trong một thời gian, nhưng hậu quả môi trường và đời sống người dân vùng mỏ thì không dễ xóa nhòa. Khi đất đá bị đào xới, khi nguồn nước bị ô nhiễm, những con đường bị tàn phá thì sự đánh đổi ấy liệu có công bằng? Phát triển kinh tế là cần thiết, nhưng không thể đánh đổi bằng môi trường sống và sự an toàn của cộng đồng. Để tài nguyên khoáng sản thực sự trở thành “tài sản chung” chứ không chỉ là “lợi ích riêng”, rất cần một cách làm mới có trách nhiệm, minh bạch và bền vững hơn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!