Vào một ngày cuối Hè nắng đẹp tại khu vực Trung-Bắc Âu cách đây khoảng 300.000 năm, một nhóm khoảng hai chục thợ săn đã vào vị trí được phân công cho một cuộc săn lớn. Họ không hề biết rằng những dấu tích còn lại từ sự kiện săn bắn này sau này sẽ góp phần làm thay đổi nhận thức khoa học về độ phức tạp của đời sống xã hội và trí tuệ trong thời kỳ Đồ đá.
Một số thợ săn leo lên đỉnh đồi, từ đó họ có thể quan sát vùng đồng cỏ đầm lầy rộng lớn bên dưới. Cây cối mọc rải rác và tạo thành đường viền dọc theo một dòng suối đan xen dẫn đến hồ gần đó. Từ vị trí cao, những tổ tiên gần gũi với con người hiện đại này theo dõi một đàn ngựa hoang đi ngang qua đồng cỏ ngập nước, hướng về phía hồ.
Theo phân tích mới từ địa điểm khảo cổ Schöningen ở Đức, đây là một bức tranh chi tiết bất thường về cuộc săn tập thể cổ đại và những gì diễn ra sau đó. Những phát hiện mới nhất tại địa điểm này, nơi đã được khai quật trong 30 năm qua, tiếp thêm sức mạnh cho niềm tin ngày càng tăng rằng khả năng lập kế hoạch và hợp tác tương đương với con người ngày nay đã xuất hiện sớm hơn nhiều trong quá trình tiến hóa của chúng ta so với quan điểm truyền thống.
"Chúng tôi liên tục tìm thấy bằng chứng về 'hành vi con người hiện đại' ở các loài Homo khác ngoài Homo sapiens, đặc biệt là người Neanderthal," Jarod Hutson, chuyên gia khảo cổ động vật tại Trung tâm Nghiên cứu Khảo cổ MONREPOS và Bảo tàng Tiến hóa Hành vi Con người ở Neuwied, Đức cho biết.
Các nhà khảo cổ học truyền thống cho rằng khả năng lập kế hoạch và tổ chức săn bắn tập thể, cùng với các khía cạnh khác của cái gọi là hành vi con người hiện đại, chỉ xuất hiện cách đây khoảng 50.000 năm. Nhưng cuộc "cách mạng" về trí tuệ và hành vi này có thể chưa từng xảy ra. Ngày càng có nhiều báo cáo kết luận rằng nhiều dấu hiệu của hành vi hiện đại, bao gồm các tác phẩm nghệ thuật và các hành động mang tính biểu tượng khác, đã bắt nguồn sớm hơn, trong thời kỳ Đồ Đá Giữa (Middle Paleolithic), giai đoạn bắt đầu ít nhất 300.000 năm trước và kéo dài đến ít nhất 50.000 năm trước.
Ví dụ, các hang động ở Nam Phi đã tiết lộ các bản vẽ khắc vạch chéo 73.000 năm tuổi, chuỗi hạt vỏ sò 75.600 năm tuổi và tàn tích sơn màu 100.000 năm tuổi. Thậm chí sớm hơn, người Neanderthal đã xây dựng các cấu trúc hình tròn từ măng đá sâu trong một hang động ở Pháp khoảng 176.500 năm trước và có thể đã vẽ lên tường hang động ít nhất 66.700 năm trước.
Tại Schöningen, các nhà nghiên cứu đã phân tích xương động vật, dữ liệu sinh thái, vũ khí săn bắn và công cụ giết mổ. Mặc dù một số chi tiết về cuộc săn và kế hoạch đằng sau nó vẫn còn là ẩn số - điều dễ hiểu khi những thợ săn này sống cách chúng ta 12.000 thế hệ trong một nền văn hóa chưa được hiểu rõ.
Các công cụ gỗ được bảo quản tại Schöningen, hiện có 10 chiếc, đã thu hút sự chú ý trên toàn thế giới. Giáo tại địa điểm này nằm trong số những vũ khí cổ xưa nhất được biết đến. Ngoài giáo gỗ, các cuộc khai quật đã phát hiện 6 cây gậy hai đầu nhọn, có thể được sử dụng làm giáo hoặc dao găm.
Theo nhóm nghiên cứu của Hutson, các đội săn có thể bao gồm tất cả nam giới, phụ nữ và trẻ em khỏe mạnh - điều này đã được ghi nhận ở các nhóm săn bắn-hái lượm gần đây và trong lịch sử. Mọi người đều có thể đóng vai trò trong việc theo dõi ngựa và dồn chúng về phía các địa điểm phục kích, ngay cả khi chỉ những cá nhân khỏe mạnh nhất mới sử dụng giáo để giết chết con mồi bị mắc bẫy.
Phát hiện này thách thức quan điểm phổ biến cho rằng con người thời kỳ Đồ đá chỉ sống bằng cách hái lượm thực vật và ăn xác động vật do thú ăn thịt lớn bỏ lại. Thay vào đó, những bằng chứng tại Schöningen cho thấy tổ tiên của chúng ta đã có hiểu biết sâu sắc về môi trường, biết tận dụng địa hình và có sự am hiểu tinh tế về hành vi động vật, giúp họ thành công trong việc săn bắn tập thể lặp đi lặp lại.
Mặc dù chúng ta không thể biết chắc chắn họ đã ăn mừng chiến công như thế nào, nhưng rõ ràng, những người thợ săn cổ đại này không chỉ làm việc chăm chỉ mà còn sở hữu trí tuệ đáng kinh ngạc.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!