Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, trung bình cứ 100 trẻ em trên thế giới thì có 1 trẻ mắc chứng tự kỷ. Hội chứng này được đặc trưng bởi những khó khăn trong ngôn ngữ, giao tiếp và tương tác xã hội – như chậm biết nói, ít giao tiếp bằng mắt – kèm theo các vấn đề về tâm lý và hành vi như trầm cảm, lo âu, tăng động, dễ cáu giận.
Tuy nhiên, tự kỷ không đồng nghĩa với thiểu năng. Nhiều người có trí tuệ bình thường hoặc cao vẫn gặp khó khăn trong kỹ năng xã hội – nhóm mà theo chuyên gia Jason Li rất dễ bị bỏ sót trong chẩn đoán. Việc thiếu nhận diện và hỗ trợ đúng lúc khiến họ dễ gặp thất bại trong quá trình hòa nhập xã hội khi trưởng thành.
Nhà tâm lý học giáo dục Caleb Knight cho biết, chẩn đoán tự kỷ thường được thực hiện trong độ tuổi từ 2 đến 4. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất lại nằm ở sự phủ nhận của phụ huynh do không có xét nghiệm y tế cụ thể. Nếu có các chỉ dấu sinh học rõ ràng, việc tiếp cận điều trị sẽ diễn ra sớm hơn.
Cũng theo GS. Benny Zee – chuyên gia thống kê sinh học tại Đại học Hong Kong, can thiệp sớm đóng vai trò rất quan trọng, bởi trẻ nhỏ vẫn đang trong giai đoạn phát triển, khả năng thích nghi và cải thiện sẽ cao hơn.
Thực tế cho thấy, với sự đồng hành đúng cách từ gia đình, nhà trường và xã hội, trẻ mắc chứng tự kỷ có thể phát triển và đóng góp theo cách riêng. Nhiều dự án giáo dục trên thế giới đang từng bước chứng minh điều đó.
Tại Pháp, cô bé Soumaya, 7 tuổi, đang tham gia một chương trình hỗ trợ trẻ tự kỷ do tổ chức Talent Oasis sáng lập. Mỗi tuần, em được học tập thông qua vận động, khám phá thiên nhiên và tương tác với động vật – một môi trường vừa học vừa chơi giúp trẻ phát triển khả năng xã hội và cảm xúc.
Chị Tiphaine de Saint-Vincent – người đồng sáng lập tổ chức – cho biết, mô hình của họ không chỉ hướng đến trẻ, mà còn giúp cha mẹ có thời gian nghỉ ngơi sau những chuỗi ngày chăm sóc toàn thời gian.
Tại Australia, giáo viên Graham Forbes phát triển một chương trình học linh hoạt cho học sinh mắc tự kỷ, cho phép các em được lựa chọn cách thức tiếp nhận và thể hiện kiến thức theo cách riêng. Học sinh Bella Marsh chia sẻ: "Nhiều lúc em hiểu bài nhưng không thể làm theo cách thuyết trình hay bài luận". Trong khi đó, bạn Austin Boath cho biết khi được chọn chủ đề yêu thích, em có thể viết dễ dàng hơn rất nhiều.
Ngoài giáo dục, nghệ thuật cũng là liệu pháp hữu hiệu để người mắc tự kỷ kết nối với cộng đồng. Tại tỉnh Hắc Long Giang, Trung Quốc, lớp học âm nhạc miễn phí của anh Trần Thẩm Tư đã chắp cánh cho những bạn trẻ như Tổ Văn Bảo – một thiếu niên mắc chứng tự kỷ – vươn xa hơn trong cuộc sống. Em hiện là thành viên của ban nhạc "Star Kids", thường xuyên biểu diễn tại các sự kiện âm nhạc ở Bắc Kinh.
Mẹ của Văn Bảo chia sẻ: "Tôi không so sánh cháu với những đứa trẻ bình thường. Miễn là cháu tiến bộ hơn trước, tôi đã hạnh phúc rồi".
Thông qua âm nhạc, anh Trần hy vọng các em có thể học nghề, tự nuôi sống bản thân và góp phần thay đổi cách xã hội nhìn nhận về chứng tự kỷ.
Ngày Thế giới nhận thức về tự kỷ không chỉ là lời nhắc nhở về sự hiện diện của một cộng đồng dễ bị tổn thương, mà còn là dịp để tôn vinh sự đa dạng trong khả năng và tư duy con người.
Thông qua các mô hình giáo dục linh hoạt, nghệ thuật sáng tạo hay kết nối cộng đồng, người mắc chứng tự kỷ đang dần khẳng định vị trí của mình trong xã hội. Quan trọng hơn, chính sự thấu hiểu và bao dung từ cộng đồng sẽ giúp họ phát triển không chỉ để thích nghi, mà còn để đóng góp bằng chính sự khác biệt của mình.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!