Trong nhiều thập kỷ, con người đã phải vật lộn để cân bằng ảnh hưởng phức tạp của công nghệ và phương tiện truyền thông xã hội. Nhưng giờ đây, có vẻ như sự nghiện điện thoại của chúng ta có thể đang làm cán cân nghiêng về hướng sai, tác động mạnh mẽ đến tư duy phản biện, khả năng đọc viết và khả năng tập trung của chúng ta.
Bản chất của con người là nhìn lại và tự mãn so sánh khả năng trí tuệ của mình với khả năng của tổ tiên - giống như họ chắc chắn đã làm với khả năng của họ. Theo hầu hết mọi nghĩa của từ này, chúng ta có thể nói là thông minh hơn các thế hệ đã từng sống trên trái đất này trước chúng ta, và điều đó thể hiện qua những tiến bộ công nghệ và cách suy nghĩ tự do của chúng ta.
Bỏ qua những cách mà nhân loại đã không phát huy hết tiềm năng của mình, con người ngày nay hiện thân cho hình ảnh biếm họa khuôn mẫu thường được sử dụng để mô tả khái niệm tiến hóa: Chúng ta là những con người thông minh, thành đạt đã trỗi dậy từ đống tro tàn ẩn dụ của người tiền sử và loài linh trưởng sống trước chúng ta rất lâu.
Nhưng...
Như nhiều chuyên gia đã dự đoán từ lâu, con lắc của quá trình tiến hóa có thể đang quay ngược lại theo hướng ngược lại, với nghiên cứu mới tiết lộ rằng sự nghiện công nghệ và phương tiện truyền thông xã hội đến mức tê liệt của chúng ta có thể tác động đáng kể đến trí thông minh của chúng ta như một loài.
Nếu tôi có thể cộng lại thời gian tôi đã mất cho việc lướt mạng xã hội một cách vô thức, tôi biết mình sẽ vô cùng kinh ngạc trước con số cuối cùng. Tôi có thể dành hàng giờ mà không tốn nhiều công sức để chuyển đổi giữa các TikTok thịnh hành sang các câu chuyện ở Instagram về thẩm mỹ của những người mà tôi hầu như không biết, và khi kết thúc phiên "truyền thông xã hội" của mình, tôi sẽ phải vật lộn để nhớ lại bất kỳ nội dung nào mà tôi vừa tiêu thụ.
Với bản chất phát triển nhanh của phương tiện truyền thông xã hội hiện nay, khi mà tiêu chí để trở nên lan truyền rộng rãi dường như là phải duy trì dưới 10 giây, cách mọi người tiêu thụ và tương tác với nội dung đã trải qua sự thay đổi to lớn. Với mỗi câu chuyện, video và bài đăng, khả năng lưu giữ thông tin, đặt câu hỏi về thực tế và tạo ra những suy nghĩ độc đáo của chúng ta trở thành một nhiệm vụ khó khăn hơn là bản chất thứ hai.
Mặc dù con người dễ dàng đổ lỗi cho tình hình hiện tại của mọi thứ cho những người như Jobs, Musk và Zuckerberg, nhưng quỹ đạo mà tất cả chúng ta đang hướng tới đã diễn ra từ lâu trước khi những bộ óc thông minh về công nghệ và mạng xã hội này tham gia vào đó.
Kể từ khi máy tính ra đời - và cùng với đó là sự gia tăng các nguồn kiến thức, niềm vui và giải trí tức thời - bộ não của chúng ta đã thích nghi với việc tìm kiếm sự phong phú từ nhiều nguồn khác nhau.
Chúng ta đã bỏ đọc sách và báo để xem tóm tắt video và lướt qua các bài viết trực tuyến dạng ngắn, nghĩa là không chỉ cách chúng ta tiêu thụ nội dung đã thay đổi mà cách thức tạo ra nội dung hiện nay cũng vậy.
Bây giờ, mọi người chắc chắn dành phần lớn thời gian trực tuyến để tiêu thụ nội dung một cách thụ động, chuyển đổi giữa các nền tảng và tài khoản mà không có chủ đích ngoài việc tìm kiếm một cú hích serotonin nhanh chóng.
Nhưng ngoài những biểu cảm vô hồn rất rõ ràng của những thiếu niên bị mê hoặc bởi những người sáng tạo Tiktok yêu thích của họ, hoặc những lời lảm nhảm khó hiểu của một ai đó trên mạng xã hội X, liệu mọi người có thực sự trở nên ngu ngốc hơn do mạng xã hội và công nghệ không? Mặc dù trí thông minh không phải là thứ có thể đo lường chính xác và khách quan, nhưng có thể sử dụng các yếu tố khác để giải mã tác động của điện thoại thông minh và nội dung của chúng lên não bộ của chúng ta.
Theo bài báo gần đây được đăng trên tờ The Financial Times, "khả năng lý luận và giải quyết các vấn đề mới của một người trung bình" đang giảm mạnh. Khi phân tích nhiều nghiên cứu từ khắp nơi trên thế giới, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng nhiều quốc gia có thu nhập cao ở Bắc bán cầu cũng báo cáo rằng điểm kiểm tra trung bình về kỹ năng đọc, toán và khoa học ở những người 15 tuổi giảm theo từng năm kể từ đó.
Dữ liệu cũng cho thấy số lượng người 18 tuổi được coi là gặp khó khăn trong việc suy nghĩ, tập trung và học những điều mới đã tăng đáng kể vào giữa những năm 2010, thời điểm mà phương tiện truyền thông xã hội đang phát triển nhanh chóng. Và số liệu thống kê cụ thể này đã ổn định trong suốt những năm 1990 và 2000.
Đáng lo ngại hơn, những xu hướng này dường như không chỉ giới hạn ở những người trẻ tuổi, với cùng một quốc gia báo cáo rằng người lớn ở mọi lứa tuổi đang ngày càng phải vật lộn với các kỹ năng như số học, giải quyết vấn đề và lý luận.
Một nghiên cứu đã liên kết các triệu chứng của chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở người lớn với việc sử dụng quá mức phương tiện truyền thông xã hội, phụ thuộc vào điện thoại thông minh và nghiện internet, với một số đặc điểm ADHD được quan sát thấy ở những người lớn chưa được chẩn đoán mắc tình trạng này. Một nghiên cứu khác cho thấy những thói quen và chứng nghiện internet cực đoan hơn thậm chí có thể làm thay đổi thành phần và kích thước của não bộ chúng ta.
Vì vậy, cho dù bạn là người thích những bộ phim truyền hình TikTok và tin đồn mới nhất về những người có sức ảnh hưởng trên thế giới, thích dành thời gian chơi cờ vua trực tuyến hay chỉ muốn đắm mình vào những video dễ thương về các loài động vật trang trại... thì đã đến lúc bạn cần cân nhắc đến tác động lâu dài của thời gian sử dụng màn hình và thói quen sử dụng mạng xã hội đối với sức khỏe não bộ, kỹ năng xã hội và trí thông minh của bạn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!