Ngoài những virus gây bệnh như virus cúm và đậu mùa, trong cơ thể con người còn có vô số virus không gây bệnh khác. Các nhà khoa học ước tính, có hàng chục nghìn tỷ virus sống trong cơ thể người nhưng chỉ mới nhận dạng được một phần rất nhỏ trong số đó. Đại đa số virus khá lành tính, thậm chí một số virus còn có lợi đối với con người. Hiện nay, phần lớn hệ virus ở người vẫn còn là điều bí ẩn.
Mới đây, 5 trường đại học tại Mỹ đã hợp tác để tìm kiếm và nhận dạng những virus trong cơ thể người. Các nhà nghiên cứu sẽ thu thập nước bọt, mẫu phân, máu, sữa và nhiều mẫu vật khác từ hàng nghìn tình nguyện viên. Chương trình mang tên Hệ virus ở người, kéo dài 5 năm với kinh phí lên tới 171 triệu USD từ chính quyền liên bang.
Theo Frederic Bushman - nhà vi sinh vật học tại Đại học Pennsylvania, một trong những người chỉ đạo chương trình, bằng cách kiểm tra mẫu vật bằng hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI), chương trình hy vọng có thể tìm hiểu hệ virus tác động như thế nào tới sức khỏe con người,
Những nghiên cứu đầu tiên về hệ virus ở người đã xuất hiện cách đây hơn một thế kỷ. Trong khi phân tích mẫu phân, các nhà khoa học đã phát hiện virus mang tên thực khuẩn thể, có thể lây nhiễm sang vi khuẩn bên trong ruột. Thực khuẩn thể cũng tồn tại ở miệng, phổi và da. Sau đó, các nhà khoa học nhận thấy có những virus lây nhiễm sang tế bào của con người mà không gây ra bất kỳ triệu chứng lớn nào, ví dụ như hầu hết dân số thế giới đều nhiễm cytomegalovirus (CMV) - loại virus có thể sống trong mọi cơ quan trên cơ thể.
Giới khoa học thường coi thực khuẩn thể như loài ăn vi khuẩn, giết chết chúng để tạo ra nhiều bản sao hơn. Tuy nhiên, những thí nghiệm gần đây đã cho thấy quan hệ phức tạp hơn nhiều giữa thực khuẩn thể và vi khuẩn. Theo đó, chúng không chiến đấu tới chết mà có mối quan hệ cộng tác. Ví dụ, trong cơ thể người, thực khuẩn thể thường không tiêu diệt vi khuẩn chủ. Đổi lại, vi khuẩn có thể hưởng lợi từ quan hệ với thực khuẩn thể, giúp loại bỏ gene khỏi vi khuẩn vật chủ, có thể tăng cường khả năng sống sót của chúng. Quan hệ hợp tác này có thể mang đến hiệu quả tốt sức cho khỏe con người.
Đầu thập niên 2000, những phương pháp giải trình tự gene mới giúp các nhà khoa học tìm ra nhiều virus hơn trong nước bọt, máu và phân của con người. Công nghệ phát triển cũng cho phép các nhà khoa học ước tính số lượng virus trong cơ thể người thông qua đếm bản sao gene của virus.
Các nhà khoa học phát hiện ra rằng, mỗi gram phân chứa tới hàng tỷ thực khuẩn thể. Ruột mỗi người có thể chứa hàng trăm, thậm chí cả nghìn loài thực khuẩn thể. Tuy nhiên, khi các nhà khoa học kiểm tra từ người này sang người khác, họ nhận thấy rằng, nhiều loại virus có thể xuất hiện trên người này nhưng lại không có ở người khác. Càng nghiên cứu nhiều người, các nhà khoa học càng phát hiện nhiều loài thực khuẩn thể hơn.
Đáng chú ý là virus lây nhiễm sang tế bào người đa dạng vượt ngoài dự kiến. Nếu như năm 1997, các nhà nghiên cứu Nhật Bản đã kiểm tra máu của một bệnh nhân và phát hiện họ virus hoàn toàn mới, gọi là anellovirus, thì đến năm 2024, một nghiên cứu cho thấy có tới hơn 800 loài anellovirus, nâng tổng số các loài virus đã biết lên đến hơn 6.800.
Một số nghiên cứu gần đây về hệ virus ở người đã dấy lên câu hỏi về cách định nghĩa thế nào là virus. Một virus tiêu chuẩn được định nghĩa là bao gồm vỏ protein chứa gene mã hóa cả trong ADN xoắn kép và sợi ARN đơn. Tuy nhiên, giới khoa học nhận thấy rằng, cơ thể con người cũng chứa các vòng ARN cực nhỏ trôi nổi tự do. Virus có thể nhỏ đến mức chúng có khả năng lẩn trốn bên trong tế bào mà không bị phát hiện. Một số virus thậm chí có thể giấu gene của chúng vào ADN của tế bào chủ suốt nhiều năm trước khi bắt đầu nhân lên.
Tiến sĩ Pardis Sabeti - nhà sinh vật học máy tính tại Trường y tế công Harvard T.H. Chan thuộc Đại học Harvard và các đồng nghiệp hiện đang phát triển một hệ thống AI nhằm phát hiện những đặc điểm gene của virus. Các nhà nghiên cứu cho biết sẽ cố gắng xác định những virus đó "làm gì" bên trong cơ thể người.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!